Monumentenzorg Kerken, kastelen, archeologische vindplaatsen lijden zwaar onder droogteschade. Jacques Monasch en Hilde Niezen willen harde aanpak.
Dit artikel staat oorspronkelijk op NRC.nl, Foto REMKO DE WAAL/ANP
Een kleine dertig artikelen bevat inmiddels het NRC-dossier over droogte, en dat aantal zal ongetwijfeld nog toenemen. In de berichtgeving is er terecht veel aandacht voor de effecten van droogte op economie, agrarische wereld en natuur. Geen aandacht is er echter voor de gevolgen van droogte voor het cultureel erfgoed. En dat is niet terecht. Want de schade door droogte voor funderingen van monumenten, archeologische vindplaatsen en historisch groen is groot, in veel gevallen onherstelbaar en in ieder geval zeer kostbaar. Het terugtrekkende grondwater is een sluipmoordenaar voor monumenten.
Niet alleen in de pers, maar ook in het landelijk beleid komt het cultureel erfgoed er bekaaid af. In de in december 2019 gepubliceerde ‘Eindrapportage Beleidstafel Droogte – Nederland beter weerbaar tegen droogte’ komt het cultureel erfgoed slechts op een enkele pagina aan bod.
Onttrekking grondwater
Het wordt steeds duidelijker dat de droogte door klimaatverandering (zeker in Oost-Nederland) een blijvertje is. Onttrekking van grondwater in kwetsbare gebieden versterkt dat beeld. En waar het grondwater te veel daalt, worden de funderingen van monumentale gebouwen aangetast.
Dat is al langer gemeengoed voor houten paalfunderingen in het westen. Nieuw is dat de droogte nu ook leidt tot schade aan monumentale gebouwen in het hoger gelegen oosten, doordat de ondergrond, zand, gaat schuiven of inklinkt.
Dan kan het zomaar gebeuren dat in Borne, Overijssel een vroegmiddeleeuwse kerk die al eeuwen staat, ineens scheuren krijgt en in hoog tempo verzakt. In Fryslân moet, wegens ernstige scheurvorming en verzakking, onder een 18e-eeuwse kerk een nieuwe fundering worden aangebracht– kosten circa 300.000 euro.
Beeld verslechtert
De eerste langdurig droge zomer, in 2018, leidde er al toe dat 80 procent van de landgoed- en kasteeleigenaren schade meldde aan historisch bos, park of tuin. Dat beeld is sinds die tijd alleen maar verslechterd.
Lokale maatregelen kunnen een historisch stadscentrum beschermen. In Gouda maakt een nieuw type riool actief grondwaterbeheer op gebiedsniveau mogelijk. Hiermee worden de hoogste en laagste pieken van de grondwaterstand als het ware afgevlakt. En in Kamerik gaat het stadscentrum beschermd worden tegen de gevolgen van een geplande peilverlaging. Voorbeelden van maatregelen rondom een enkel gebouw (waarbij een ‘badkuip’ met peilbeheersing rondom het monument wordt gecreëerd) zijn er ook. Stuk voor stuk zijn het maatregelen, die het erfgoed effectief kunnen beschermen en zich in financiële zin terugverdienen.
We bepleiten daarom een integrale visie van het Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten op droogteschade bij monumenten. Er moet een landelijke inventarisatie komen van risico’s en effecten van droogte op het erfgoed. Met aansluitend hierop een actieplan met concrete vervolgstappen om schade te voorkomen of te beperken.
In de ‘Eindrapportage Beleidstafel Droogte’ is het probleem benoemd, het is nu tijd om door te pakken. Met een visie en aanpak waarin ook het behoud van monumenten, archeologische vindplaatsen en eeuwenoude tuinen en parken een plaats krijgt. De aard van de problematiek en de vele belangen vragen om gezamenlijke actie. De deskundigheid vanuit de erfgoedsector mag daarbij niet ontbreken.
Zorg vooraf is altijd beter dan zorg achteraf.